Botulisme bij paarden - Paardenwaarden

De in allerijl opgetrommelde dierenarts staat voor een raadsel. Drie uur later is de pony overleden. Op nieuwjaarsdag slaat het noodlot opnieuw toe. Rond een uur of drie 's middags gaat Henks negenjarige shetlander neer. 'Het ruintje lag erbij alsof hij koliek had. Hij trilde met zijn buik en trok zijn beentjes in', herinnert Henk zich. De dierenarts haalt er een collega bij. Samen proberen ze de shetlander overeind te zetten door hem bij zijn oor te pakken. Het oor blijft scheef staan. Als ze hem in de mond kijken gaat zijn tong niet meer terug en als ze zijn staart optillen om hem te temperaturen -hij blijkt hoge koorts te hebben- blijft deze omhoog staan. De dierenartsen raadplegen nog twee collega's en besluiten uiteindelijk de pony af te voeren naar de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht. Voor de shetlander is het dan al te laat. Vijf uur nadat hij is gaan liggen blaast hij zijn laatste adem uit. Tot overmaat van ramp gaat de dag daarop Henks twaalfjarige haflinger tegen de vlakte met exact hetzelfde ziektebeeld. Het in allerijl naar Utrecht gebrachte dier overlijdt de volgende ochtend, na Henks toestemming het van de beademing te halen. 

Botulisme is een vernietigende aandoening die optreedt wanneer een paard iets binnenkrijgt dat is 'vergiftigd' door de bacterie Clostridium botulinum. Het door deze bacterie geproduceerde gif maakt dat de zenuwen niet meer met de spieren kunnen communiceren, waardoor deze verlamd raken. Welke spieren bij paarden verlamd raken is afhankelijk van de hoeveelheid gif die door het lichaam wordt opgenomen. De botulisme bacterie op zich is ongevaarlijk. Sporen ervan tref je letterlijk overal aan. Ze kunnen wel tientallen jaren in het milieu aanwezig zijn zonder een vlieg kwaad te doen. Totdat een warm, vochtig en zuurstofarm milieu ze activeert. Zeg maar, daar waar iets broeit, vergaat of rot. Het eerste waar je dan als paardenhouder aan denkt is: kuilvoer. Inderdaad. In fermenterende, eiwitrijke kuil met een zuurgraad van boven pH 4,5 gaat de bacterie zich enthousiast vermenigvuldigen. Ze kan daarbij maar liefst zeven verschillende types neurotoxinen (zenuwgif) afscheiden, aangeduid als A tot en met G. Niet al deze stoffen zijn gevaarlijk voor paarden. De grootste boosdoeners zijn type A, B, C en D. Type A leeft in de grond, type B komt onder andere voor in niet goed geconserveerd kuilgras, type C vinden we meestal in rottend vlees en de uitwerpselen van vogels en type D treffen we onder ander aan in water dat is besmet door een dood dier. Er zijn nog een paar andere botulisme bronnen. Als een paard zich aan iets scherps prikt dat niet steriel is ontstaat een nauwelijks zichtbaar wondje dat snel heelt. De zuurstofarme omgeving waarin de bacterie zich dan bevindt is een ideale broedplaats. Ook in castratiewonden en navelstreng hernia reparaties waarbij de huid met krammen is gesloten, kan de botulisme bacterie actief worden.

De incubatietijd varieert sterk. Hoe meer toxine, hoe sneller het verloop van de ziekte. De snelst gemeten tijd is twaalf uur na blootstelling aan de besmettingsbron, maar het kan ook tien dagen duren voordat de eerste ziekteverschijnselen zich voordoen. Vroege symptomen van botulisme bij paarden zijn: verwijde pupillen en een afhangend bovenooglid. Ook paarden die ineens slechter gaan eten en slap tonen in de achterhand kunnen besmet zijn. Andere rode vlaggen zijn slikproblemen (overvloedig speekselen), voedsel laten vallen en een slappe, soms uit de mond hangende, tong. Ook de werking van het maag-darmkanaal vermindert of ligt stil, waardoor de mestproductie stopt. Verlamming van de benen begint met trillingen in de spieren van de voorhand. Liggende paarden komen eerst nog met moeite maar later niet meer overeind. In het laatste stadium liggen paarden op hun zij.